Sağlıklı Bilgiler

Polikistik Over Sendromu (PKOS=PCOS)

Polikistik over sendromu (PKOS) ülkemizde sık rastlanan bir hormonal rahatsızlıktır. Birçok doktorun esasen konuya çok hakim olmadan yorum yaptığı ve bazen yanlış yönlendirme ile yanlış tedavi ettiği bir tablodur. Zaman zaman hastalar panik halinde kendilerini erken menopoza giriyor zannedebilirler ve gereksiz şekilde tüp bebek tedavisine alınabilirler. PKOS da konunun uzmanı doktorlar tarafından hasta detaylı bilgilendirilerek takip ve tedavi yapılmalıdır. Örneğin; sadece adet düzeni için yoğun hormon tedavi-uzun süre doğum kontrol hapları kullanımı doğru değildir.

Polikistik over sendromu (PKOS) doğurganlık cağındaki kadınlarda sık görülen hormonal bozukluktur. Yaklaşık %6-8 sıklıkta görülür. Günümüzde halen sendromun nedenleri ve tanı kriterleri hakkında tartışmalar vardır. PKOS tanısı için klinik

ve/veya biyokimyasal androjen hormonlarının yüksekliği bulguları ile yumurtlama sorunları  yanı sıra USG de yumurtalıklarda polikistik over dediğimiz tipik görüntünün saptanması gereklidir.

Kronik anovulatuar infertilitenin en sık nedeni olan PKOS, multisistemik reprodüktif-

metabolik bir sendrom olarak tip 2 diyabet, lipit yüksekliği, kardiyovasküler

hastalık ve rahim içi hücre çoğalması ve ileri dönemde rahim kanseri riski gibi uzun dönem sağlık riskleri taşıması nedeniyle günümüzde bir halk sağlığı problemi olarak da oö plana çıkmaktadır.

PKOS genellikle ergenlik çağından itibaren başlayan adet düzensizlikleri (adet görememe, sık yada uzun aralıklarla adet görme, ara kanama, düzensiz kanama), androjen hormonlar yani erkeklik hormon düzeyi yüksekliği bulguları (hirşutizm, akne, ciltte yağlanma, erkek tipi saç dökülmesi) ve yumurtlama sorunlarına bağlı infertilite ile karşımıza çıkmaktadır.

Beyinde hipofiz bezinden salgılanan LH ve FSH hormonları ile yumurtalıklar arasında organizasyon bozukluğuna bağlı, yumurtalıklarda her ay düzenli olarak yumurtlama olmaz. 
PKOS tanısı koyabilmek için benzer kliniğe neden olabilecek hastalıkların bulunmadığının kanıtlanması gerekir. Nedenleri kesin olarak bilinmemekle birlikte PKOS, genetik ve çevresel faktörlerin etkileşimiyle ortaya çıkmış sık görülen ve kompleks bir hastalık olarak değerlendirilebilir.

Polikistik over sendromunda tedavinin amacı

·       Gebelik istemine yönelik tedavi

·       Adetlerin düzenlenmesi

·       Dolaşımdaki androjen (erkeklik hormonu) azaltmak

·       Endometrium (rahim iç tabakası) korunması

·       Normal kilonun korunmasını sağlamak

·       İnsülin direnci sonrasında çıkabilecek hastalıkları önlemektir

Her kadında çıkan belirtiler ve şiddeti farklılık göstermektedir ve tedavi yöntemleri belirlenmektedir.

KİLO KONTROLÜ İÇİN TEDAVİLER

Vücut ağırlığının %5-7’si oranındaki bir azalma kadınların yaklaşık %75’inde hiperandrojenizm (erkeklik hormonu yüksekliği) belirtilerinde düzelme olduğu görülmektedir. Polikistik over sendromu bulunan kadınlarda herhangi bir diyet rejimininin bir diğerine göre daha etkili olduğu yönünde kanıt bulunmamaktadır. Kilo vermenin en etkili tedavisi diyet ve düzenli egzersizdir.

Obezite’den kurtulmanın en iyi yolu dengeli beslenmektir. Yağlı yiyeceklerden uzak durmalıyız. Mümkün olduğu kadar beyaz et ve sebze tüketmeliyiz. Kalorisi olmayan yiyecekler tercih etmeliyiz. Vakit buldukça spor yapmalı ve gün içerisinde bol su tüketmeliyiz. Unutmayınız ki, spor yapmak ve bol su tüketmek sadece aşırı kilolu olmamızı engellemez, aynı zamanda sağlıklı bir hayat sürmemizi sağlar. Uzman diyetisyenlerin kontrolünde hazırlanmış diyetler uygulanmalıdır. Kilo kaybetmek iyi güzelde bir daha geri almasak deriz ama hep aklımıza gelen başımıza gelir.

Egzersiz yapılması çok önemlidir.

Kilo kaybetmek sadece diyet yapmakla mümkün değildir. Masa başında, asansör kullanarak arabamızı en yakın yere park ederek pekiştirdiğimiz tembellik ve bu huyumuzun bize kazandırdığı kiloyu yürüyüş yaparak, tenis oynayarak, yüzerek en azından evimizin temizliği kendimiz yaparak sarf edeceğimiz enerji ve doğru beslenme bizi sağlık ve görüntü yönünden mükemmele ulaştıracaktır.

SİVİLCE VE KILLANMA TEDAVİSİ

PCOS’ta akne ve hirsutizm tedavisinde amaç androjen üretimini azaltmak veya kandaki androjeni bağlayıcı proteinlere bağlanmasını sağlamaktır. Böylece dokulardaki androjen etkisi azalacaktır.

Tedavide östrojen ve progesteron kombinasyon tedavisi gebe kalmayı düşünmeyen kadınlara uygulanan ilk tedavidir. Östrojen hipofizdeki luteinizan hormon salınımını baskılamakta bu da yumurtalıklardaki androjen üretimini azaltmaktadır. Östrojen karaciğerde cinsel hormon bağlayıcı proteinin üretimini arttırarak kandaki testesteron seviyesini düşürmektedir.

Oral kontraseptifler akne ve hirşutizmde düzelme sağlamakla birlikte insülin direnci üzerine olumlu etki göstermemektedir. Tedavi altta yatan nedene yönelik olur. Tedavide kozmetik uygulamalar ve ilaç tedavisi aynı anda veya farklı zamanlarda gerekebilir. Genellikle her iki yaklaşımdan da yararlanılmalıdır. Kıl uzaklaştırıcı etkin uygulamalara rağmen henüz ideal bir tedavi metodu mevcut değildir. Tıraş önerilmez. Ağda yapılabilir. En iyisi laser epilasyon yapılmasıdır. Bu yöntemlerin ilaç tedavisi ile birlikte yapılması daha yararlı bir yaklaşımdır.

Hirsütizm tedavisi sabır gerektirir. Çünkü kıl folliküllerinin yaşam süresi 6 aydır. Bu nedenle ilaç tedavileri ile etkinin görülebilmesi için en az 3-6 ay alınması gerekir. Hirsutizm genellikle ilaç tedavisiyle 6-18 ay boyunca azalır ve daha sonra yeni bir durgunluk içine girer. Tedavinin etkinliğini gösteren en önemli faktör hastanın kıl almak için ihtiyaç duyduğu sürenin kısalmasıdır.

POLİKİSTİK OVER SENDROMU VE ŞEKER HAPLARININ KULLANIMI

İnsülin direnci PCOS’nun gelişmesinde anahtar rol oynamaktadır ve tedavi şeklide şeker ilaçları olarak bilinen insülin düşürücü ilaçlardır. Yapılan araştırmalar sonrasında en etkili ajan metformindir. Metformin ilk olarak Tip 2 diyabet tedavisinde kullanılmıştır. Diyabet üzerindeki glisemik kontrol üzerine olumlu etkisi ve PCOS’da insülin direnci etkisi ortaya konulmuştur.

Metformin glukoz taşınmasını arttırarak yüksek insülin ve yüksek androjen olgularında kanda insülin seviyesini ve kanda androjen seviyesini düşürmektedir. Şeker hastalarında insülin düzeyini düşürürken hipoglisemiye yol açmamaktadır. Glikojenilizi inhibe ederek yüksek karaciğerdeki glukoz üretimini azaltarak insülin seviyesini yükseltmez. Metformin dokularda insülin sensivitesini arttırır.

Yapılan çalışmalar, metformin tedavisinin vücut ağırlığındaki değişikliklerden bağımsız olarak yüksek kan şekeri ve yüksek erkeklik hormonunu azalttığı bildirilmiştir. Polikistik Over Sendromu olan kadınların büyük çoğunluğunda adet düzensizliklerinin ve yumurtlama fonksiyonlarının düzeldiği gözlenmiştir.

Metformin kullanımı sonrasında PCOS’li kadınlarda kendiliğinden gebelik kayıplarını azatlığına yönelik çalışmalar vardır. Metformin kullanan kadınlar gebelikte görülme oranı yüksek olan şeker hastalığınıda gelişme riskini azalttığı bilimsel çalışmalarla desteklenmiştir.

Tedavide ana yönlendirici etmen hastanın gebelik isteğinin olup olmadığıdır.

• Yaşam tarzının düzenlenmesi

Öncelikle hareketsiz plan yaşam tarzınızı değiştirin. Polikistik over sendromunda kilo kaybı mevcut şikayetlerin çoğunda tek başına gerileme sağlar. Kilonuzun %10’unu vermeniz halinde adet düzeninde belirgin iyileşme göreceksiniz. Kiloda hedef vücut kitle indeksinizi 27’nin altına indirmektir. Bunun için stresten uzak, düzenli egzersiz yapmanız ve yüksek lif içeriği olan yağdan fakir diyetle beslenin.

• Doğum kontrol hapları

Adetlerin düzenlenmesi için gebelik isteği yoksa doğum kontrol hapları kullanılabilir. Doğum kontrol hapları hormonlarda iyileşme sağlar buna bağlı kıllanma, kilo ve ciltte yağlanma şikayetleri geriler. Uzun vadede bu tedavi artmış olan rahim iç katman kanser riskini azaltır. Bu etkiler özellikle 12 – 36 ay süren kullanımlarda belirgindir.

• İnsulin duyarlılaştırıcı ajanlar

Şeker hastalığında kullanılan bazı ilaçlar PCOS’da kullanılmaktadır. Bu ilaçlar insulin duyarlılığını arttırarak etki ederler. Etkinlikleri kişisel farklılıklar göstermektedir. 3–6 ay metformin kullanımında hastaların yaklaşık yarısında adet düzeni sağlanır. Bunun yanında uzun vadeli kullanımda kıllanma üzerine olumlu etkileri vardır. Ayrıca polikistik over sendromunda artmış olan düşük oranları ve gebelikte şeker hastalığı oranlarını azaltırlar. Kısırlık tedavisi gören hastalarda gebelik oranları ve gebelik gidişatı üzerine olumlu etkileri gösterilmiştir.

• Kısırlık tedavisi

Yumurtlama bozuklukları nedeniyle gebelik elde edemeyen hastalarda yumurta gelişimini sağlamak için klomifen sitrat, metformin, gonadotropinler, GnRH agonistleri veya antagonistleri kullanılabilir. Ovaryan drilling denen yumurtalıkların kabuk kısmının lazer veya elektrik enerjisi kullanılarak tahrip edilmesi işleminin kullanımı çok sınırlı olarak bazı vakalarda kullanılabilmektedir.

• Kıllanma tedavisi

Kıllanmanın tedavisinde birçok yöntem vardır. En iyi cevap genellikle bunların birlikte kullanımı ile elde edilir. Bu amaçla doğum kontrol hapları ve yardımcı bazı ilaçlar. Bu yöntemlerle baskılama sağlandıktan sonra epilasyon yöntemlerinin de ilave edilmesi halinde çok iyi sonuçlar elde edilir. PCOS hastalarında epilasyon yöntemlerinin hormonal denge sağlanmadan kullanılması halinde, bir süre sonra tekrar yeni kıl köklerinin gelişmesi nedeniyle etkiler geçici olmaktadır.